Merhaba arkadaşlar — “Tevrat hangi peygamberdir?” sorusuyla bilimsel merak içinde başlayan bir yolculuğa ne dersiniz?
Dinî metinler, tarih ve bilim arasında gezinirken insanın aklı hem huzur bulur hem de sorularla dolar. “Peki Tevrat gerçekten hangi peygambere ait? Yani “yazan” kim?” diye düşündük mü hiç? Gelin bu soruyu hem geleneksel inançlarla hem de modern araştırmalarla birlikte — sade, anlaşılır ve samimi bir dille — birlikte inceleyelim.
Tevrat nedir, neden “kim yazdı” sorusu önemli?
Tevrat, İbrâni Kutsal Kitabı’nın ilk beş kitabının derlemesidir: Tekvin, Çıkış, Levililer, Sayılar ve Tesniye. ([Vikipedi][1])
Geleneksel inançlarda, bu beş kitap genellikle Hz. Musa aracılığıyla İsrailoğulları’na verilmiş kutsal metin olarak kabul edilir. ([TDV İslâm Ansiklopedisi][2])
Ancak bu kabul — “Tevrat = Musa’ya indirildi / Musa yazdı” — modern bilimsel metin incelemeleri, tarihsel-kültürel analizler ve metin eleştirisi ışığında sorgulanabilir hâle gelmiş durumda.
Bu yüzden “Tevrat hangi peygamberdir?” sorusunun ötesinde, “Tevrat gerçekten tek bir peygambere / kişiye mi aittir?” sorusu da gündeme geliyor — ve bu soru inanç, tarih ve bilim arasında köprü kuruyor.
Geleneksel Görüş: Musa ve Tevrat
Yahudi ve Hristiyan geleneklerinde, Tevrat uzun yıllardır “Musa’nın Beş Kitabı” olarak anılır. Bu yüzden, Tevrat’ın yazarı yani peygamberi olarak Hz. Musa görülür. ([Vikipedi][1])
Rabbinik geleneklerde, Tevrat’ın metinlerinin “Tanrı’dan Musa’ya vahyedildiği, Musa’nın da yazıya geçirdiği” kabul edilir. ([Vikipedi][3])
Bu anlayış, Tevrat’ın kutsallığı ve otoritesinin temelini oluşturur: hem hukuki hem etik metinlerin, doğrudan ilahi bir kaynak tarafından iletildiği kabul edilir. ([chabad.org][4])
Bu geleneksel çerçevede, “Tevrat’ın peygamberi” olarak Hz. Musa öne çıkar. Ancak modern bilimsel yaklaşım, soruyu biraz daha derinleştiriyor…
Modern Bilimsel Perspektif: Çok yazarlı, evrilmiş bir metin
Çağdaş Kutsal Kitap araştırmaları, Tevrat’ın tek bir yazarın değil — farklı yazarların ve dönemlerin katkısıyla oluşmuş bir derleme olduğu görüşünü benimsiyor. ([Vikipedi][5])
Bu yaklaşımın temeldayandığı “metin eleştirisi” (source criticism) analizi; anlatıda tutarsızlıklar, tekrarlar, farklı dil ve terminoloji kullanımları, çelişkiler gibi izleri dikkate alıyor. ([My Jewish Learning][6])
Özellikle JEDP (ya da Belge Teorisi / Documentary Hypothesis) adıyla bilinen teoriye göre, Tevrat en az dört ana kaynaktan derlenmiş: “J” (Yahwist), “E” (Elohist), “D” (Deuteronomist) ve “P” (Priestley / Kohenî) kaynakları. ([Torah Resources International][7])
Bu yolla, Tevrat’ın bugünkü biçimi, muhtemelen M.Ö. 7.–6. yüzyıllar arasındaki derleme süreçleri sonucunda oluşmuştur. ([sefaria.org][8])
Dolayısıyla bilimsel camiada — teolojik inançlardan bağımsız olarak — Tevrat’ın kimliği “tek peygamber / tek yazar” anlayışından ziyade “çok katmanlı, kolektif bir metin” olarak görülüyor. ([Vikipedi][5])
Neden bu tartışma hâlâ sürüyor?
Çünkü metin içindeki bazı bölümler — örneğin belirli kanunlar, şarkılar, açıklamalar — doğrudan Musa’ya atfedilir. Örneğin Tesniye’de “Musa bu yasayı yazdı / bu şarkıyı yazdı” gibi ifadeler vardır. ([ilimge.com][9])
Ancak bu iddialar, Tevrat’ın tamamı için yapılmış değildir; zaten metnin tamamında anlatı dili üçüncü şahıstır; bu da “kurgu” ya da “tarihsel derleme” olasılığını artırır. ([ancient-hebrew.org][10])
Diğer taraftan arkeoloji, dilbilim, yazı kültürünün evrimi gibi alanlardaki veriler de, metnin zamanla şekillendiğini, orijinal halde değil — derlenmiş, redakte edilmiş biçimde olduğunu destekliyor. ([turandursun.com][11])
Bu da “Tevrat’ın peygamberi kim?” sorusunu — inanç temelli bir cevap yerine — “hangi akımlar, dönemler, topluluklar bu metne katkıda bulundu?” biçiminde yeniden sorulacak hale getiriyor.
Ne öneriyor bilimsel araştırmalar — “belirsizlik” kabulü
Günümüzde birçok Kutsal Kitap uzmanı ve akademik araştırmacı, şöyle diyor: “Gerçek şu ki, Tevrat’ın tümünün kim tarafından, ne zaman yazıldığı kesin olarak bilinmiyor.” ([Institute for Advanced Study][12])
Bazıları için bu, metnin kutsallığını sorgulamak anlamına gelmez; çünkü kutsallık, yazarı tek bir kişiye dayandırmak değil — kutsal bir geleneğe, kolektif hafızaya, kültürel mirasa dayanır. ([My Jewish Learning][6])
Bu yüzden Tevrat’ın geçmişini incelerken hem inanç perspektifini hem de eleştirel akademik bakışı bir arada değerlendirmek; “belki cevap net değil, ama soru kesinlikle önemli” diyebilmek — modern, olgun bir yaklaşım.
Sana Soruyorum — Aklımızdaki Sorularla Bitirelim
Neden bazı bölümler Musa’ya işaret ediyorken, metnin tamamı onun dönemine ait olamaz gözüküyor?
Eğer Tevrat kolektif bir çalışma ürünü ise, bu – geleneksel inanca göre – kutsallığını azaltır mı? Yoksa kutsallık, yazar yerine metnin özüyle mi ilgilidir?
Tarih, dilbilim, arkeoloji ışığında — kutsal metinleri eleştirel bir çerçevede okumak inancı sarsar mı, yoksa derinleştirir mi?
Sonuç: Tevrat’ın “peygamberi” kesin değil — ama bu soru bizi düşünmeye davet ediyor
Geleneksel anlayış, Tevrat’ı Hz. Musa’ya atfeder; bu, inanç için güçlü ve anlamlı bir çerçeve. ([Vikipedi][1])
Ancak modern bilimsel araştırma, Tevrat’ı tek sesli bir kitap değil; çok katmanlı, zaman içinde derlenmiş bir metin olarak görür. ([Vikipedi][5])
Dolayısıyla “Tevrat hangi peygamberdir?” sorusuna net bir “Hz. Musa” demek — inanç açısından anlaşılır olsa da — bilimsel açıdan hâlâ tartışmalı durumdadır. Belki de en doğru cevap: “Biz bilmiyoruz — ama bu belirsizlik, metni daha da merak uyandırıcı kılıyor.”
Sen ne düşünüyorsun? Tevrat’ın tek bir peygambere dayandığını mı yoksa kolektif bir ürünü mü olduğunu daha olası buluyorsun?
[1]: “Tevrat – Vikipedi”
[2]: “TEVRAT – TDV İslâm Ansiklopedisi”
[3]: “Torah – Wikipedia”
[4]: “Torah FAQ – Chabad.org”
[5]: “Composition of the Torah – Wikipedia”
[6]: “Different Perspectives on the Authorship of the Torah”
[7]: “Who Wrote the Torah”
[8]: “TorahBytes 4/19/17 – Where Does The Torah Come From?”
[9]: “Tevrat’ı Kim Yazdı? – ilimge”
[10]: “The Documentary Hypothesis: Who wrote the Torah? | AHRC”
[11]: “Tevrat’ı Kim Yazdı? – Turan Dursun”
[12]: “Who Wrote the Torah? – Ideas | Institute for Advanced Study”